Theo số liệu điều tra cơ bản của cơ quan Cảnh sát PCCC&CNCH – Công an tỉnh Tiền Giang, trên toàn tỉnh Tiền Giang hiện có gần 300 cơ sở xay xát lúa, gạo. Số cơ sở này tập trung chủ yếu ở địa bàn 4 huyện: Chợ Gạo, Châu Thành, Cai Lậy, Cái Bè. Đây là những địa phương có diện tích sản xuất lúa lớn nhất của cả tỉnh, đồng thời có điều kiện thuận lợi trong giao thông đường bộ cũng như giao thông đường thủy phục vụ vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm. Hoạt động của các cơ sở này đã góp phần đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu và ổn định nguồn cung cấp lương thực trong cả nước nói chung và khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long nói riêng. Tuy nhiên, tình hình cháy đối với các cơ sở xay xát lúa, gạo trong thời gian qua có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ cháy lớn, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Tính từ năm 2008 đến hết tháng 12 năm 2013, trên địa bàn Tiền Giang đã xảy ra 39 vụ cháy tại các cơ sở xay xát lúa, gạo, cũng như chế biến các sản phẩm từ hạt lúa như: sấy, nghiền cám, ép củi trấu… gây thiệt hại tài sản giá trị hàng chục tỷ đồng, tác động không nhỏ đến an sinh xã hội và hoạt động xuất khẩu gạo trong địa bàn.
Trên thực tế, tại các cơ sở xay xát lúa, gạo đang diễn ra tình trạng “báo động đỏ”. Đó là hàng loạt cơ sở đã xây dựng lâu năm, xuống cấp, cơ sở tự ý cơi nới mở rộng quy mô không đảm bảo khoảng cách an toàn PCCC, không được thẩm duyệt về PCCC. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là do lãnh đạo các cơ sở này còn chưa thực sự chú trọng đến công tác PCCC, chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm quản lý về PCCC theo quy định, dẫn đến nhận thức về công tác PCCC của cán bộ, công nhân viên tại cơ sở còn hạn chế, việc thực hiện các yêu cầu quy định về an toàn phòng chống cháy, nổ trong công nghệ sản xuất, bảo quản nguyên vật liệu và sản phẩm, cũng như các điều kiện để xử lý kịp thời và có hiệu quả khi có cháy xảy ra còn thiếu đồng bộ, thậm chí bất cập dẫn đến hiệu quả công tác PCCC chưa đáp ứng yêu cầu quy định.
Trong những năm cuối thập niên 90, khi nền kinh tế thị trường trên đà hội nhập và phát triển, các cơ sở xay xát lúa, gạo chưa được quy hoạch, các nhà máy mọc lên tự phát kiểu hộ gia đình. Sau nhiều năm hoạt động, các cơ sở này mở rộng quy mô sản xuất, chế biến. Hầu hết các cơ sở này chưa được thẩm duyệt về PCCC, chỉ trang bị các phương tiện chữa cháy thô sơ. Một số cơ sở nằm xa trong đồng sâu, không có đường giao thông cho xe chữa cháy tiếp cận, chỉ đi bằng ghe, thuyền. Do đó, khi có cháy xảy ra cơ sở thường không tự cứu chữa được, khi lực lượng chữa cháy đến nơi thì đám cháy đã cháy lan rộng, khó cứu chữa.
Một đặc điểm nữa là các cơ sở xay xát lúa, gạo thường sản xuất tập trung vào các mùa vụ, vào lúc cao điểm tập trung nhiều nguyên phụ liệu. Nguyên liệu chủ yếu là lúa, thành phẩm gồm: gạo, cám, trấu, hàng hóa sắp xếp thường không đảm bảo lối thoát nạn. Trong quá trình sản xuất thường sinh nhiều bụi, nếu không vệ sinh công nghiệp tốt dễ gây cháy, nổ. Mặt khác, đa số các cơ sở có nhà ở sinh hoạt gia đình bên trong hoặc liền kề với nơi sản xuất nên khi có cháy xảy ra việc thoát nạn cho công nhân và những người sinh sống trong nhà ở sinh hoạt là rất khó khăn, nhất là đám cháy xảy ra vào ban đêm.
Một trong những nguyên nhân gây cháy nhiều nhất ở các cơ sở xay xát lúa, gạo là hệ thống điện tại các cơ sở này là điện sản xuất 3 pha, đa số đã sử dụng lâu năm, dây dẫn câu mắc tùy tiện trong nhà xưởng và kho, không đảm bảo nên thường cháy lan nhanh, khó cứu chữa. Đa số các cơ sở lắp đặt hệ thống điện không đảm bảo khoảng cách an toàn đến vật liệu dễ cháy, không có hệ thống chiếu sáng sự cố, không có thiết bị bảo vệ tự động hoặc có nhưng không hoạt động chính xác, hệ thống điện chưa tách riêng thành từng hệ thống riêng biệt phục vụ cho sản xuất, bảo vệ và chữa cháy. Vì vậy, khi có cháy do sự cố điện gây ra thường cháy lan nhanh, không cứu chữa kịp.
Trong quá trình xay xát lúa, gạo, người ta thường sử dụng than đá hoặc than củi để sấy khô nguyên liệu trước khi chế biến. Ngoài ra một số cơ sở vẫn lén lút đốt nhang thờ cúng, đun nấu bên trong cơ sở xay xát lúa, gạo, sơ suất trong sử dụng lửa, khí gas, hút thuốc cũng là một trong nghững nguồn nhiệt gây cháy. Những vụ cháy này khi xảy ra thường được phát hiện và cứu chữa kịp thời, tuy nhiên, nếu chủ quan vẫn có thể gây cháy lan, cháy lớn.
Tình trạng trang bị phương tiện chữa cháy tại chỗ và lắp đặt hệ thống PCCC tại các cơ sở xay xát lúa, gạo cũng còn nhiều hạn chế, thiếu sót, nhiều cơ sở trang bị hình thức, đối phó với cơ quan chức năng, hoặc có trang bị nhưng chưa đầy đủ, thiếu kiểm tra, bảo dưỡng thường xuyên. Nên khi có sự cố xảy ra, công tác chữa cháy của lực lượng tại chỗ không đạt hiệu quả, trong khi đó, lực lượng Cảnh sát PCCC&CNCH ở cách xa không đến kịp thời, dẫn đến hậu quả hầu như tài sản tại các cơ sở bị thiệt hại hoàn toàn.
Để hạn chế nguy cơ cháy, nổ tại các cơ sở xay, xát lúa, gạo, lãnh đạo các cấp chính quyền, cơ quan chức năng và người đứng đầu cơ sở cần phải phối hợp đồng bộ trong việc thực hiện các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả công tác PCCC tại các cơ sở xay xát lúa, gạo trên địa bàn tỉnh. Đối với người đứng đầu cơ sở, cần tìm hiểu và chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật về PCCC, chỉ đạo và chủ động xây dựng, ban hành nội quy, quy định về PCCC tại cơ sở của mình. Tổ chức thực hiện và duy trì các điều kiện về an toàn PCCC, tổ chức thành lập lực lượng PCCC tại chỗ hoạt động nề nếp, hiệu quả. Đối với hệ thống điện tại cơ sở cần cải tạo, nâng cấp mạng điện cho phù hợp với công suất tiêu thụ điện; thay thế các dây dẫn điện cũ, ải, mục. Tách riêng hệ thống điện sản xuất, chiếu sáng, bảo vệ, kinh doanh, sinh hoạt, chữa cháy thành từng hệ thống riêng biệt. Lắp đặt các thiết bị bảo vệ hiện đại, tự động hoạt động chính xác khi sự cố xảy ra. Thường xuyên kiểm tra hệ thống dây chuyền, công nghệ sản xuất tại cơ sở mình luôn đảm bảo chính xác giữa các bộ phận, tránh để phát sinh các nguồn nhiệt và điều kiện để cháy, nổ phát sinh.
Đối với các cơ sở xay xát lúa, gạo trong diện thẩm duyệt thiết kế về PCCC trước khi xây dựng phải trình thẩm duyệt về PCCC, phải tuân thủ các quy định, quy chuẩn của Nhà nước về PCCC.Trong đó, cần chú ý đến khoảng cách an toàn PCCC, ngăn cháy, lối thoát nạn, việc trang bị, lắp đặt các hệ thống PCCC phải đảm bảo theo đúng tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành.
Đối với các cơ quan Cảnh sát PCCC&CNCH, cần tham mưu Công an tỉnh, đề xuất UBND cùng cấp tăng cường các biện pháp quản lý Nhà nước về PCCC; phê duyệt và chỉ đạo, tổ chức diễn tập các phương án, tình huống liên quan đến cháy, nổ; tăng cường đầu tư, xây dựng, cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng, giao thông, nguồn nước và các điều kiện cần thiết phục vụ cho công tác PCCC. Thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành tổ chức kiểm tra, phúc tra và đôn đốc việc thực hiện công tác PCCC tại các đơn vị, doanh nghiệp trên địa bàn quản lý, giải quyết dứt điểm các tồn tại, bất cập, vi phạm và tổ chức thực hiện tốt các quy định của pháp luật về PCCC. Bên cạnh đó, các lực lượng Cảnh sát PCCC&CNCH cần tăng cường tuyên truyền về PCCC bằng nhiều hình thức như trực tiếp, lưu động, qua báo đài; đẩy mạnh tuyên truyền chuyên đề các cơ sở xay xát lúa, gạo đồng thời tổ chức huấn luyện nghiệp vụ PCCC cho các Đội PCCC cơ sở.
Chính quyền các cấp cần tiếp tục tổ chức thực hiện Chỉ thị 1634/CT-TTg ngày 31/8/2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường chỉ đạo thực hiện một số nhiệm vụ cấp bách, trọng tâm trong công tác PCCC&CNCH; Ban hành các văn bản chỉ đạo về việc tăng cường các biện pháp đảm bảo an toàn PCCC phù hợp với tình hình phát triển của tỉnh; Chỉ đạo giải quyết tốt các vấn đề về giao thông, nguồn nước; đảm bảo an ninh trật tự khi có sự cố cháy, nổ xảy ra. Vấn đề quy hoạch lại các khu, cụm công nghiệp xay xát lúa, gạo tập trung, trong đó đảm bảo việc thu hút đầu tư, thuận lợi về giao thông, xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, trong đó có hệ thống cấp nước chữa cháy và hệ thống xử lý nước thải đảm bảo vệ sinh môi trường cũng đóng vai trò quan trọng và cần được triển khai.
Việc đảm bảo an toàn PCCC các cơ sở xay xát lúa, gạo trên địa bàn tỉnh Tiền Giang có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo vệ an ninh lương thực, an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội. Nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững, liên tục, lâu dài của ngành xay xát lúa, gạo cần có những giải pháp kỹ thuật an toàn PCCC, sự quan tâm và vào cuộc của các cấp, các ngành, trong đó đặc biệt đòi hỏi trách nhiệm, sự tuân thủ, chấp hành tốt công tác PCCC của người đứng đầu cơ sở và công nhân viên, đồng thời tất cả người dân cũng cần có ý thức thì công tác phòng ngừa cháy, nổ mới đạt hiệu quả, công tác chữa cháy đảm bảo kịp thời, góp phần giảm thiệt hại do cháy gây ra.■
Nguyễn Phương Tâm
Phòng PC66 – Công an tỉnh Tiền Giang