Thư viện được coi là “kho vàng” của nền văn hóa nhân loại, là nơi lưu trữ, bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc. Nhờ có thư viện, tri thức được truyền bá từ đời này sang đời khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác góp phần nâng cao giá trị văn hóa và tạo nên niềm tự hào cho dân tộc. Trong những năm gần đây, tình hình cháy nổ gia tăng về số lượng và diễn biến ngày một phức tạp hơn. Trung tâm thông tin thư viện là một trong những nơi chứa nhiều chất dễ cháy nhất và tiềm ẩn nguy cơ cháy, nổ cao. Điều đáng nói ở đây là, nếu cháy, nổ xảy ra tại nơi này thì đám cháy sẽ phát triển rất nhanh dẫn đến thiệt hại lớn về người và tài sản, thậm chí có tài sản thiệt hại là vô giá và không có cách nào lấy lại được. Do vậy, vấn đề đặt ra ở đây là cần đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác PCCC cho các Trung tâm thông tin thư viện nhằm ngăn chặn nguy cơ cháy, nổ xảy ra.
Chỉ cần sơ ý quên tắt công tắc, ngắt cầu dao điện trong kho tài liệu, phòng làm việc hay phòng máy tra cứu, phòng truy cập Internet sau giờ làm việc là có thể xảy ra cháy, nổ tại các trung tâm thông tin thư viện. Vào chiều 13/8/2015 tại trường tiểu học Nhị Xuân huyện Hóc Môn, TP Hồ Chí Minh đã xảy ra cháy lớn khiến 05 phòng học, 01 thư viện và 01 căng tin bị thiêu rụi khiến cho nhiều tài liệu, sách báo và các tài sản có giá trị bị hư hỏng. Nói đến tình hình cháy, nổ tại Thư viện không thể không nhắc đến vụ cháy Viện Hàn lâm Thông tin Khoa học ở Moscow (Nga) ngày 01/02/2015. Ngọn lửa khổng lồ bao trùm khắp diện tích 2.000m2, đã thiêu rụi hơn một triệu tài liệu lịch sử độc bản và 15% số tài liệu của thư viện bị hư hại do dính nước chữa cháy. Ông Vladimir Fortov, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Nga, cho biết: “Đây là một mất mát lớn cho khoa học. Thư viện có những bộ sưu tập tài liệu khoa học thuộc hàng lớn nhất thế giới, có thể tương đương với . Người ta chỉ có thể tìm thấy những thứ đó ở đây mà không thể tìm thấy ở quốc gia nào khác”. Nguyên nhân xác định của vụ cháy này là do chập điện gây nên. Vụ cháy này là một bài học, để từ đó ý thức sâu sắc về vai trò và tầm quan trọng của công tác PCCC tại các thư viện ở nước ta.
Cháy thư viện Viện Hàn lâm Thông tin Khoa học ở Moscow (Nga)
ngày 01/02/2015.
Hiện nay, mạng lưới Trung tâm thông tin thư viện của nước ta được phát triển rộng khắp các tỉnh, thành từ trung ương đến cơ sở, trong các ban ngành, đoàn thể. Bao gồm hệ thống thư viện công cộng với Thư viện Quốc gia Việt Nam đứng đầu và 64 thư viện tỉnh, thành, 582 thư viện cấp quận, huyện, gần 6.046 thư viện, phòng đọc sách ở các xã, phường, thôn, bản… Hệ thống thư viện thông tin chuyên ngành đa ngành về Khoa học và Công nghệ được thành lập ở hầu hết các cơ quan, tổ chức, xí nghiệp… Hệ thống thư viện thuộc Bộ Giáo dục ngày càng phát triển. Hiện nay, nước ta có gần 300 trung tâm thông tin thư viện của các trường đại học cao đẳng. Ngoài ra, còn có thư viện các trường trung học phổ thông, trung học cơ sở, trung học; Hệ thống thư viện quân đội cũng phát triển mạnh mẽ, với 01 thư viện trung ương, 53 thư viện ở các học viện, quân khu, quân đoàn, 330 phòng đọc sách ở cấp sư đoàn, trung đoàn và tương đương, 620 tủ sách trong các Phòng Hồ Chí Minh, hơn 400 tủ sách ở các đồn biên phòng.
Tại các Trung tâm thông tin thư viện, kho lưu trữ tài liệu, chất cháy chủ yếu là giấy (sách, báo, chí,..) và một số vật liệu dễ cháy khác như: phim, ảnh, DVD, bàn ghế, tủ mục lục, giá đỡ… Chất cháy được sắp xếp trên các giá đỡ hoặc được bảo quản trong các hòm, tủ với số lượng lớn. Mặt khác, tại các Trung tâm thông tin thư viện, đặc biệt là tại các phòng đọc tại chỗ sử dụng nhiều vật dụng cách âm như: cao su, mút, xốp,… đều là các vật liệu dễ cháy và khả năng cháy lan cao. Bên cạnh đó, còn có hệ thống dây điện, đèn chiếu sáng và hệ thống các máy tính tra cứu và truy cập Interner tốc độ cao hoạt động với công suất lớn và trong thời gian tương đối dài. Do đó, các Trung tâm thông tin thư viện là tiềm ẩn nguy cơ cháy, nổ cao. Một số nguyên nhân gây cháy, nổ tại các Trung tâm thông tin thư viện đó là:
Sơ suất trong sử dụng nguồn lửa, nguồn nhiệt như: hút thuốc, thắp hương thờ cúng, đốt nến… Hệ thống điện trong các Trung tâm thông tin thư viện chủ yếu là hệ thống đèn chiếu sáng, đèn trang trí, hệ thống máy móc và thiết bị điện tử phục vụ tra cứu, truy cập Internet hoạt động liên tục với công suất lớn. Do đó, dễ dẫn đến quá tải, chập mạch gây cháy làm bắn các hạt kim loại nóng chảy vào các vật liệu dễ cháy. Một nguyên nhân nữa là thiên nhiên gây cháy. Đây là một trong những nguyên nhân rất ít khi gặp phải, tuy nhiên không phải là không có. Hiện tượng thiên nhiên gây cháy có thể do mưa bão, gây ẩm ướt hệ thống điện dẫn vào nhà và gây cháy hay do sét đánh khi công trình không có hệ thống bảo vệ chống sét hoặc do cọ sát cơ học của tài liệu: các tài liệu xếp sát cạnh nhau, ánh nắng chiếu thẳng vào khiến nhiệt độ cao dẫn đến hiện tượng tự bốc cháy. Khả năng cháy lan cao, đám cháy phát triển mạnh. Trong phần lớn các thư viện, cán bộ thư viện chủ yếu là nữ. Khi gặp sự cố, đa số nữ giới thường hay mất bình tĩnh, hoảng loạn. Do đó, việc họ thoát khỏi nơi hoả hoạn cũng mất nhiều thời gian và việc cứu tài liệu đối với họ là khó khả thi.
Với tình hình và đặc điểm nêu trên nếu cháy, nổ xảy ra tại các Trung tâm thư viện thì không những thiệt hại to lớn về tài sản mà còn ảnh hưởng đến khả năng thoát nạn của cán bộ thư viện và bạn đọc và lực lượng Phòng cháy chữa cháy chuyên nghiệp cứu chữa do đám cháy khó khống chế và tỏa nhiều khói khí độc. Do vậy, các Trung tâm thông tin thư viện phải có những biện pháp phòng chống cháy, nổ hợp lý, hiệu quả nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ cháy, nổ xảy ra. Một số biện pháp đó là:
Một là: cần nâng cao ý thức trách nhiệm trong công tác phòng cháy cho chính cán bộ làm công tác thư viện, tuyệt đối không đun nấu, không thắp hương, thắp nến, không sử dụng bàn là, lò sấy, lò sưởi trong kho, tắt tất cả nguồn điện trước khi rời khỏi phòng làm việc. Tham gia tích cực các buổi tập huấn về phòng cháy chữa cháy do Trung tâm hoặc các đơn vị có liên quan tổ chức.
Hai là: việc bố trí các kho, các hệ thống điện, máy móc, trang thiết bị và hệ thống phòng chống cháy, nổ phải liên quan chặt chẽ với nhau. Cần lắp đặt hệ thống báo cháy và chữa cháy tự động bên trong tòa nhà, quản lý, bảo dưỡng đảm bảo hệ thống này hoạt động tốt kịp thời phát hiện và chữa cháy có hiệu quả. Trang bị đầy đủ những dụng cụ chữa cháy như: bình chữa cháy (bình bọt, bình khí CO2, bình bột),… Bình chữa cháy phải đặt ở những vị trí dễ thấy, dễ lấy; cửa kho phải chắc chắn, có khoá tốt. Cánh cửa kho mở theo chiều từ trong ra ngoài. Khoảng cách các giá sách và lối đi trong kho phải bảo đảm theo đúng quy định để phục vụ thuận tiện cho dây chuyền công tác nghiệp vụ và vận chuyển tài liệu. Lối đi ngoài kho phải đủ điều kiện cho phương tiện chữa cháy hoạt động dễ dàng, tiếp cận được nơi xảy ra cháy. Ngoài nguồn nước phục vụ sinh hoạt, cần lắp hệ thống cung cấp nước chữa cháy. Không đặt đường ống đi qua khu vực kho vì dễ gây ẩm, mốc khi nước bị rò rỉ. Tất cả hệ thống điện phải được thiết kế đúng tiêu chuẩn về Phòng cháy chữa cháy. Kho tài liệu cần có hai hệ thống điện riêng biệt: hệ thống điện làm việc trong kho và hệ thống điện bảo vệ ngoài kho. Có cầu dao chung cho toàn bộ toà nhà và cầu dao riêng cho mỗi tầng. Trang bị ổn áp để tránh hiện tượng gây cháy, nổ do quá dòng, quá áp. Cần có cột thu lôi chống sét trên trần cao nhất của toà nhà. Trong kho chứa tài liệu không nên để ánh sáng mặt trời chiếu thẳng vào tài liệu, các cửa sổ nên để nhỏ hoặc lắp rèm và các loại kính có thể ngăn các tia tử ngoại chiếu thẳng vào tài liệu.
Ba là: niêm yết các biển cấm hút thuốc, cấm lửa. Lập sơ đồ chỉ dẫn thoát nạn niêm yết từng khu vực, các biển chỉ dẫn và đèn chiếu sáng sự cố đảm bảo hoạt động tốt, phục vụ chữa cháy, thoát nạn.
Bốn là: sắp xếp hệ thống tủ, bàn ghế, máy tính, giá tài liệu một cách khoa học, gọn gàng nhằm chủ động phòng ngừa và hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại khi có sự cố cháy nổ xảy ra trong thư viện.
Năm là: thành lập Tổ Phòng cháy chữa cháy ngay tại các Trung tâm Thông tin thư viện có trách nhiệm kiểm tra định kỳ về những yếu tố, nguy cơ có thể gây cháy, nổ kịp thời nhắc nhở, tham mưu, báo cáo cho lãnh đạo đơn vị để có biện pháp khắc phục và phòng chống cháy, nổ xảy ra. Ngoài ra, cần tăng cường kiểm tra an toàn Phòng cháy chữa cháy vào ban đêm, ngày nghỉ, ngày lễ.
Sáu là: thường xuyên tổ chức tập huấn về phòng cháy chữa cháy và tổ chức các buổi diễn tập chữa cháy tại các Trung tâm thông tin thư viện với mục đích phổ biến sâu rộng kiến thức pháp luật cũng như biện pháp an toàn đến các cán bộ làm công tác thư viện.
Phòng cháy và chữa cháy là nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả mọi người chứ không chỉ của riêng cán bộ thư viện hay bạn đọc. Công tác phòng cháy phải liên tục, kịp thời và phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa thư viện với các đơn vị, làm tốt công tác phòng cháy chắc chắn sẽ hạn chế được tối đa hậu quả của cháy, nổ gây ra.
Thanh Hải (TT1)