Đám cháy trong không gian kín luôn tạo ra lượng lớn khói và khí độc hại, gây ra nhiều khó khăn và nguy hiểm cho lực lượng chữa cháy. Quá trình chữa cháy đòi hỏi cán bộ chiến sĩ (CBCS) phải nắm rõ và sử dụng thành thạo các trang, thiết bị chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ chuyên dùng. Để hỗ trợ công tác chữa cháy tại các đám cháy nhiều khói, khí độc cần triển khai các biện pháp thoát khói, thông gió như: Tăng công suất hệ thống thông gió, hút khói cố định của công trình; phá dỡ cấu kiện để thoát khói; sử dụng máy hút khói, đẩy không khí xách tay (gọi tắt là máy hút, đẩy khói).
Máy hút, đẩy khói được thiết kế nhằm mục đích loại bỏ các sản phẩm cháy (khói, khí độc) khỏi các căn phòng, tạo thuận lợi để dập tắt đám cháy hoặc sơ tán, cứu nạn nhân ra khỏi khu vực đám cháy.
Khói, khí độc (gọi tắt là khói) là sản phẩm của quá trình đốt cháy không hoàn toàn của bất kỳ chất, hợp chất cháy nào. Khói có một số màu khác nhau, có thể là đen, xám, trắng hoặc không màu; thành phần trong khói phụ thuộc vào loại chất cháy. Có rất nhiều khí độc chứa trong khói của đám cháy như khí CO, CO2, SO2 …, trong đó CO và CO2 là nguyên nhân chính gây tử vong. Trong mọi trường hợp, lính chữa cháy cần phải sử dụng thiết bị bảo vệ hô hấp (PPE) trong không gian kín có khói, ngay cả khi nồng độ khói không đáng kể.
Tuy nhiên, trong thực tế khi tham gia chữa cháy, ngoài việc trang bị đồ bảo hộ cá nhân, cần có những giải pháp chủ động để giảm thiểu tác động của khói bởi chúng khiến tầm nhìn bị hạn chế, đe dọa gây tử vong cho người bị nạn cũng như lực lượng tham gia cứu chữa. Do đó, khi chữa cháy, cách đơn giản và đáng tin cậy nhất để thực hiện một hoạt động để loại bỏ khói khỏi khu vực kín trước khi tham gia chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ là sử dụng máy hút, đẩy khói.
Tùy thuộc vào số lượng máy hút, đẩy khói được trang bị và khả năng lắp đặt trong phòng, các chiến thuật thông gió trong đám cháy sẽ được xác định. Việc sử dụng nhiều máy hút, đẩy khói sẽ giúp làm gia tăng thể tích không khí được bơm vào, giúp tăng tốc độ thông gió của căn phòng. Sau đây là một số phương án lắp đặt máy hút, đẩy khói:
Lắp đặt các máy hút, đẩy khói tại mỗi lối ra của gian phòng: Ở đây, ta có thể so sánh có việc sử dụng tùy chọn kết nối máy hút, đẩy khói, trong đó kết nối song song các máy làm tăng hiệu suất tổng thể, không áp dụng với việc lắp đặt máy nối tiếp.
Cách lắp đặt máy hút, đẩy khói nối tiếp không chính xác
Cách sử dụng kết hợp để bơm không khí trong lành và hút sản phẩm của quá trình cháy:
Kết hợp sử dụng nhiều máy hút, đẩy khói
Việc sử dụng kết hợp để hút, đẩy khói và máy bơm không khí sạch và thông gió bổ sung từ các phòng liền kề (mà không thể tiếp cận) làm tăng hiệu quả của việc thoát khói đối với các gian phòng có khói. Tuy nhiên, cần lưu ý việc sử dụng quạt thổi động cơ xăng (cơ học) không được khuyến khích sử dụng trong các cơ sở, mà ta nên sử dụng quạt có sử dụng động cơ điện với nguồn từ máy phát điện.
Không khí sạch chỉ nên lấy từ khu vực bên ngoài và được đẩy vào khu vực cần thiết. Bằng cách bơm không khí sạch vào một căn phòng có khói làm cho áp suất khói giảm, tổng áp suất trong phòng tăng lên. Khi áp suất tăng, không khí sẽ di chuyển đến vùng áp suất thấp hơn. Vì vậy, lính chữa cháy nên tận dụng điều này bằng cách mở cửa ra vào và cửa sổ (hoặc phá cấu kiện tạo lỗ thoáng), chuyển hướng luồng không khí với áp suất tăng đến khu vực có áp suất giảm.
Tất cả những việc làm này sẽ giúp giảm nhiệt độ trong phòng, cung cấp thêm không khí cho người bị nạn và tăng tầm nhìn nhằm giúp người bị nạn thoát khỏi khu vực cháy. Việc cung cấp không khí sạch chỉ thực hiện sau khi mở các lỗ thông hơi, cửa sổ hoặc cửa ra vào.
* Một số ưu điểm của việc thổi không khí sạch bằng máy hút, đẩy khói:
Cải thiện tầm nhìn và tạo khoảng không gian an toàn
Cung cấp các đơn vị chuyển động theo cả hai hướng.
Không cần sử dụng động cơ chống cháy nổ.
Máy hút khói không bị nóng lên do khói và khí được luân chuyển đi qua.
Nhanh hơn thông gió tự nhiên của phòng.
Có thể hoạt động tốt trong không gian rộng.
* Cách lắp đặt quạt đẩy khói:
Lắp đặt quạt đẩy đúng vị trí và khoảng cách
Để quạt hút, đẩy khói được sử dụng hiệu quả cao nhất, cần phải lắp đặt ở vị trí phía trước cửa ra vào nhằm giúp hiệu suất có thể tăng lên do lượng khí bổ sung vào cao nhất (hiệu ứng phun sẽ được quan sát). Do luồng không khí được cung cấp bởi quạt đẩy khói có dạng hình nón (như hình 4), nên việc xác định khoảng cách tối ưu từ quạt đến cửa là rất quan trọng. Khoảng cách tối ưu là từ 2m đến 6m tuỳ theo công suất quạt và diện tích cửa lắp đặt.
Lắp đặt quạt đẩy đúng vị trí và khoảng cách
Tăng công suất bằng cách tăng số lượng quạt
Về bản chất việc cung cấp không khí sạch chính là việc bơm không khí cho đám cháy. Nhưng nếu nhìn từ góc độ thực tế, điều này sẽ nhằm tạo thuận lợi khi cung cấp không khí sạch vào phòng và đẩy các sản phẩm cháy ra phía đối diện, để khói không che khuất tầm nhìn, hỗ trợ cho việc dập tắt đám cháy hoặc sơ tán nạn nhân.
Máy hút, đẩy khói di động là thiết bị chuyên dụng dùng trong công tác chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ. Nhờ có sự hỗ trợ của thiết bị này, khi triển khai chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ, lực lượng tham gia chữa cháy có thể hoàn thành công việc của mình được dễ dàng hơn. Từ đó tiết kiệm được thời gian, công sức trong quá trình chữa cháy và tìm kiếm người bị nạn. Các loại máy thường dễ di chuyển, dễ vận hành, sử dụng. Hệ thống quạt gió hoạt động liên tục giúp đẩy nhanh khói, không khí nóng cũng như khí độc trong hiện trường ra ngoài, tăng lượng không khí sạch, an toàn, tạo tầm nhìn tốt cho lực lượng chữa cháy thực hiện các hoạt động chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ./.
Bá Tuấn – Văn Ngọc (Cục Cảnh sát PCCC&CNCH)