Ngày 03/6/2020, Bộ trưởng Bộ Công an đã ký ban hành Thông tư số 55/2020/TT-BCA (Thông tư số 55/2020) quy định về phân công trách nhiệm và quan hệ phối hợp trong công tác điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ của lực lượng CAND. Thông tư 55/2020 thay thế Thông tư số 39/2015/TT-BCA (Thông tư 39/2015) ngày 21/8/2015 của Bộ Công an. Đây là bước phát triển mới, phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật về điều tra hình sự, mô hình tổ chức mới của lực lượng CAND. Thông tư 55/2020 phân công cụ thể trách nhiệm cho từng cơ quan, đơn vị trong điều tra vụ cháy, nổ đáp ứng yêu cầu thực tiễn công tác quản lý nhà nước về PCCC trong tình hình mới hiện nay.
Ngày 21/8/2015, Bộ trưởng Bộ Công an ban hành Thông tư số 39/2015/TT-BCA quy định về phân công trách nhiệm và quan hệ phối hợp trong công tác điều tra, giải quyết các vụ cháy, nổ của lực lượng CAND, có hiệu lực thi hành từ ngày 08/10/2015. Thông tư là cơ sở pháp lý quan trọng để phân định thẩm quyền cũng như quan hệ phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị trong lực lượng CAND trong hoạt động điều tra vụ cháy, nổ; góp phần nâng cao hiệu quả điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ giữ gìn an ninh trật tự (ANTT), an toàn PCCC.
Trong 4 năm thực hiện Thông tư số 39/2015/TT-BCA, giữa Cơ quan Điều tra (CQĐT), lực lượng Cảnh sát PCCC và các đơn vị nghiệp vụ đã phối hợp điều tra, giải quyết các vụ cháy, nổ theo đúng quy định, chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền được giao, đạt được nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, lực lượng Cảnh sát PCCC chủ trì, giải quyết 10.268 vụ cháy, nổ. Trong đó 9.725 vụ số vụ đã kết luận nguyên nhân, chiếm tỉ lệ 94,7%; 543 vụ đang tiếp tục điều tra, chiếm tỉ lệ 5,3%; chủ trì khám nghiệm hiện trường 8.064 vụ; tham gia phối hợp điều tra, khám nghiệm hiện trường 2.471 vụ; trưng cầu giám định 257 vụ; ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự 464 vụ; chuyển CQĐT Công an, CQĐT Quân đội tiếp tục điều tra theo thẩm quyền 249 vụ. Cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT) chủ trì, giải quyết 4.033 vụ cháy, nổ. Trong đó 3.821 vụ đã kết luận nguyên nhân, chiếm tỷ lệ 94,6%; 752 vụ đang tiếp tục điều tra nguyên nhân, chiếm tỉ lệ 5,4 %. Cơ quan CSĐT ra quyết định khởi tố vụ án hình sự 136 vụ; ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự 1.549 vụ; chuyển Cơ quan Cảnh sát PCCC để xử lý vi phạm hành chính 200 vụ. Đối với những vụ cháy, nổ gây thiệt hại nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng về người và tài sản hoặc vụ cháy, nổ có dấu hiệu tội phạm, giữa lực lượng Cảnh sát PCCC, CQĐT và các đơn vị chức năng đều phối hợp chặt chẽ, kịp thời trong công tác điều tra, giải quyết để nhanh chóng kết luận nguyên nhân và xử lý người vi phạm đúng người đúng tội.
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện Thông tư số 39/2015/TT-BCA cũng nảy sinh một số bất cập, khó khăn.
Thông tư số 39/2015/TT-BCA được ban hành dựa trên căn cứ quy định của Bộ Luật tố tụng hình sự năm 2003, Luật Công an nhân dân năm 2014, Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 2004 (được sửa đổi bổ sung năm 2006, 2009), Bộ luật hình sự năm 1999, Nghị định số 106/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công an. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua, Quốc hội đã ban hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Các đạo luật trên có nhiều quy định mới về tổ chức CQĐT và thẩm quyền điều tra hình sự của CQĐT các cấp trong Công an nhân dân.
Mặt khác, ngày 06/8/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 01/2018/NĐ-CP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công an, theo đó trong hệ thống tổ chức Bộ Công an không bố trí cấp Tổng cục, Cảnh sát PCCC cấp tỉnh sáp nhập vào Công an cấp tỉnh, không còn đơn vị Phòng Cảnh sát PCCC khu vực thuộc Cảnh sát PCCC cấp tỉnh, tại Công an cấp huyện thành lập Đội Cảnh sát PCCC&CNCH thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về PCCC&CNCH… do vậy nhiều nội dung tại Thông tư 39/2015/TT-BCA không còn phù hợp với thực tiễn hoặc không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành.
Trong quy định tại Thông tư 39/2015/TT-BCA chưa quy định cơ quan chủ trì xác định thiệt hại ban đầu về người, tài sản do cháy, nổ gây ra để phân công trách nhiệm cơ quan điều tra giải quyết vụ việc; trách nhiệm điều tra, giải quyết các vụ cháy, nổ liên quan đến người, cơ sở, phương tiện của Quân đội nhân dân… gây khó khăn, bất cập trong thực hiện.Quan hệ phối hợp giữa CQĐT, lực lượng Cảnh sát PCCC và các đơn vị chức năng trong điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ tại một số địa phương vẫn còn hạn chế, chưa thực sự chặt chẽ, toàn diện, việc trao đổi thông tin trong quá trình điều tra, khám nghiệm và báo cáo kết quả sau khi có kết luận nguyên nhân chưa kịp thời dẫn đến công tác thống kê, báo cáo, đánh giá, rút kinh nghiệm chưa đạt hiệu quả, tính thống nhất cao. Một số vụ cháy, nổ đã kết luận hành vi có dấu hiệu vi phạm hành chính nhưng CQĐT không kịp thời bàn giao cho cơ quan Cảnh sát PCCC để xử lý theo quy định.
Chính vì vậy, việc xây dựng Thông tư thay thế Thông tư số 39/2015/TT-BCA ngày 21/8/2015 phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật về điều tra hình sự, mô hình tổ chức mới của lực lượng CAND và phân công cụ thể trách nhiệm cho từng cơ quan, đơn vị trong điều tra vụ cháy, nổ đáp ứng yêu cầu thực tiễn công tác quản lý nhà nước về PCCC là một yêu cầu cấp thiết.
Xuất phát từ những yêu cầu thực tiễn cần phải điều chỉnh, bổ sung các quy định của pháp luật về điều tra, xử lý các vụ cháy nổ, Cục Cảnh sát PCCC&CNCH đã báo cáo và được sự đồng ý của lãnh đạo Bộ Công an về việc xây dựng Thông tư thay thế Thông tư 39/2015/TT-BCA. Căn cứ vào ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo Bộ Công an Cục cảnh sát PCCC&CNCH đã đề xuất đưa vào chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Bộ Công an, đề xuất thành lập ban soạn thảo thông tư, tổ giúp việc, phân công nhiệm vụ cho các thành viên ban soạn thảo, tổ giúp việc, dự thảo thông tư và xin ý kiến các đơn vị liên quan theo đúng quy trình.
Ngày 03/6/2020, Bộ trưởng Bộ Công an đã ký ban hành Thông tư số 55/2020/TT-BCA quy định về phân công trách nhiệm và quan hệ phối hợp trong công tác điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ của lực lượng Công an nhân dân (Thông tư 55/2020/TT-BCA). Thông tư gồm 04 Chương, 19 điều.
Chương I (Quy định chung): Gồm 3 điều (Điều 1, 2, 3), quy định về phạm vi điều chỉnh; đối tượng áp dụng, nguyên tắc tiến hành hoạt động điều tra và phối hợp điều tra các vụ cháy, nổ. Chương II (Phân công trách nhiệm và quan hệ phối hợp trong công tác điều tra, giải quyết các vụ cháy, nổ): Gồm 14 điều (từ Điều 4 đến Điều 17), quy định về trách nhiệm của Công an cấp xã, Công an cấp huyện, Phòng Cảnh sát PCCC&CNCH – Công an cấp tỉnh, Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh, Cơ quan An ninh Điều tra (ANĐT) – Công an cấp tỉnh, Cục Cảnh sát PCCC&CNCH, Cơ quan CSĐT Bộ Công an, Cơ quan ANĐT Bộ Công an, lực lượng Kỹ thuật hình sự và các lực lượng khác trong CAND; quy định việc điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ liên quan đến trụ sở cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện tổ chức quốc tế và nhà ở của các thành viên các cơ quan này; quy định điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ liên quan đến người, cơ sở, phương tiện của Quân đội nhân dân; quy định về công tác chuyển giao hồ sơ và chế độ thông tin báo cáo. Chương III (Tổ chức thực hiện): Gồm 2 điều (Điều 18 và Điều 19), quy định về hiệu lực thi hành; trách nhiệm thi hành.
Thông tư 55/2020/TT-BCA có một số quy định mới so với Thông tư 39/2015/TT-BCA.
Một là, tại Khoản 3, Điều 7 quy định trách nhiệm của Phòng Cảnh sát PCCC&CNCH – Công an cấp tỉnh Chủ trì điều tra, giải quyết vụ cháy không có thiệt hại về người, không có yếu tố nước ngoài và thiệt hại về tài sản ban đầu dưới 100.000.000 đồng tại cơ sở được phân cấp quản lý về PCCC trên địa bàn cấp huyện chưa thành lập Đội Cảnh sát PCCC&CNCH.
Khi tiến hành giải quyết ban đầu vụ cháy nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì thực hiện thẩm quyền điều tra của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra trong Công an nhân dân theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự và các văn bản hướng dẫn thi hành. Trường hợp có căn cứ xác định vụ cháy không thuộc thẩm quyền thì chuyển giao cho cơ quan có thẩm quyền điều tra, giải quyết và cử cán bộ phối hợp thực hiện các hoạt động điều tra theo yêu cầu.
Như vậy, so với quy định tại Khoản 1, Điều 5 của Thông tư 39/2015/TT-BCA (chủ trì giải quyết, xử lý ngay từ ban đầu đối với các vụ cháy thuộc một trong các trường hợp sau: không có người chết; có 01 người bị thương; không có yếu tố nước ngoài; diện tích đám cháy dưới 500m2 hoặc thiệt hại ước tính dưới 03 tỷ đồng ) thì phạm vi và trách nhiệm chủ trì điều tra giải quyết các vụ cháy nổ của Phòng Cảnh sát PCCC&CNCH – Công an cấp tỉnh sẽ thu hẹp lại.
Hai là, do mô hình tổ chức của Bộ Công an có thay đổi cho nên Thông tư 55/2020/TT-BCA không còn quy định trách nhiệm của Phòng Cảnh sát PCCC thuộc Cảnh sát PC&CC tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và trách nhiệm của Cảnh sát PC&CC tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.
Ba là, việc phân cấp và hình thành các đơn vị Cảnh sát PCCC&CNCH tại Công an cấp huyện tại Công an các địa phương chưa toàn diện (có huyện đã thành lập Đội PCCC&CNCH thuộc Công an cấp huyện; có những nơi chỉ thành lập Tổ PCCC&CNCH thuộc đội Quản lý hành chính và có những địa phương chưa phân cấp, thành lập Tổ, Đội PCCC tại Công an cấp huyện). Do đó, tại Điều 5 và Điều 6 của Thông tư 55/2020/TT-BCA quy định trách nhiệm của Công an cấp huyện đã thành lập Đội Cảnh sát PCCC&CNCH trách nhiệm của Công an cấp huyện chưa thành lập Đội Cảnh sát PCCC&CNCH.
Bốn là, tại Điều 13 quy định trách nhiệm lực lượng Kỹ thuật hình sự (lực lượng Kỹ thuật hình sự có trách nhiệm tham gia khám nghiệm hiện trường, giám định dấu vết tại hiện trường vụ cháy, nổ khi có yêu cầu của CQĐT, Cơ quan Cảnh sát PCCC&CNCH) không quy định cụ thể đối với Viện Khoa học hình sự như Điều 14 của Thông tư 39/2015/TT-BCA.
Năm là, bổ sung điều Điều 16 quy định Điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ liên quan đến người, cơ sở, tài sản của Quân đội nhân dân. Trong đó, quy định, đối với các vụ cháy, nổ thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự theo quy định tại Điều 272 Bộ luật Tố tụng hình sự thì chuyển vụ việc, vụ án đến cơ quan có thẩm quyền của Quân đội để giải quyết theo quy định của pháp luật. Lực lượng ANĐT, CSĐT, Cảnh sát PCCC&CNCH trong Công an nhân dân có trách nhiệm phối hợp theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền trong Quân đội nhân dân khi cơ quan này thụ lý điều tra vụ cháy, nổ. Đáng chú ý, Thông tư 39/2015/TT-BCA không quy định việc điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ liên quan đến người, cơ sở, tài sản của Quân đội nhân dân
Sáu là, quy định rõ, chi tiết hơn về công tác chuyển giao hồ sơ và chế độ thông tin báo cáo tại Điều 17.
Thứ nhất, công tác chuyển giao hồ sơ.
Trường hợp vụ cháy, nổ do CQĐT đã thụ lý, giải quyết được quy định tại Khoản 2, Điều 5 và các Điều 6, 8, 9, 11, 12 và 15 nhưng sau đó lại có quyết định không khởi tố vụ án hình sự, quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định đình chỉ điều tra hoặc quyết định đình chỉ vụ án, nếu hành vi có dấu hiệu vi phạm hành chính về PCCC phải chuyển các quyết định nêu trên kèm theo hồ sơ, tang vật, phương tiện của vụ vi phạm và đề nghị xử phạt vi phạm hành chính đến người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật. Khi chuyển giao hồ sơ điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ phải lập biên bản bàn giao theo quy định và được sao lưu tại cơ quan bàn giao vụ cháy, nổ; hồ sơ do cơ quan Cảnh sát PCCC&CNCH lập khi bàn giao phải được sao lưu toàn bộ hồ sơ để theo dõi phục vụ công tác thống kê, tra cứu thông tin, báo cáo theo quy định của Bộ Công an.
Thứ hai, chế độ thông tin, báo cáo.
Cơ quan Cảnh sát PCCC&CNCH sau khi tiếp nhận vụ cháy, nổ do CQĐT chuyển giao, trong thời hạn 10 ngày kể từ khi có kết quả giải quyết phải có thông báo bằng văn bản về kết quả giải quyết cho CQĐT chuyển hồ sơ biết. CQĐT các cấp chủ trì điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ theo thẩm quyền sau khi kết thúc điều tra, trong thời hạn 10 ngày kể từ khi có kết quả giải quyết phải thông báo bằng văn bản về kết quả giải quyết cho cơ quan, đơn vị Cảnh sát PCCC&CNCH cùng cấp để phục vụ công tác báo cáo, thống kê về vụ cháy, nổ theo quy định.
Thứ ba, trường hợp chưa xác định rõ về thẩm quyền điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ theo quy định tại các Khoản 1, 2 Điều 5; Khoản 2, Điều 6 và Khoản 3, Điều 7 Thông tư này hoặc chưa thống nhất về các dấu hiệu được coi là dấu hiệu của tội phạm hoặc dấu hiệu vi phạm hành chính giữa cơ quan chuyển giao và cơ quan tiếp nhận hồ sơ để điều tra, giải quyết vụ cháy, nổ thì cơ quan thụ lý hồ sơ có trách nhiệm báo cáo cấp trên trực tiếp của mình để có ý kiến chỉ đạo./.
Trần Thu Hiền
Cục Cảnh sát PCCC&CNCH