Thời tiết cuối năm rét ngọt, thoảng trong không gian mùi hương trầm, giật mình, Tết đến rất gần rồi. Lúc này là lúc mọi người bắt đầu nghĩ đến một cái Tết quây quần, đầm ấm. Tết đến cũng là lúc nhớ đến người thân, kể cả người đã khuất, nhớ đến tổ tiên anh linh.
Trời càng lạnh, mùi trầm hương càng ấm áp kéo “lòng người” xích lại gần nhau, một khoanh trầm hương đốt trên ban thờ, những vòng khói trắng hòa vào không gian như mọi ưu phiền nhọc nhằn của năm cũ tan biết.
Thật kỳ lạ, cũng mùi trầm hương đó, nhưng mùi trầm hương ngày thường khác mùi trầm hương Tết, lại càng khác mùi trầm hương khi giáp Tết. Nếu hương trầm ngày thường mang hương thơm thư thái, an nhiên và sự tin tưởng thì hương trầm ngày Tết lại có sự đầm ấm, linh thiêng một cách kỳ lạ. Hương trầm ngày giáp Tết còn có thêm sự nôn nao mong chờ, có chút khấp khởi nhưng cũng có chút chùng chình níu giữ giữa cũ và mới, đặc biệt khi mùi trầm hương hòa vào cùng hương thơm của lá mùi già và hăng hắc của mùi gỗ cháy dưới đáy nồi bánh chưng.
Chẳng còn bao lâu nữa là đến Tết. Chọn khoanh hương trầm thơm dành dâng lên Thần, Phật, tổ tiên…, chọn chút trầm thơm đốt những ngày cuối năm và đầu năm mới, tự mình thưởng chút hương vị Tết. Mùi hương đặc biệt mỗi năm chỉ có vào dịp này.
Đã từ rất lâu, trầm hương đã gắn liền với văn hóa của người Việt Nam. Việc sử dụng trầm hương đã trở thành thói quen của nhiều người, hộ gia đình. Được biết đến với độ quý hiếm cũng như nhiều công dụng vô cùng hữu ích do trầm mang lại, không chỉ vì thế mà mọi người dùng trầm, nhiều người dùng trầm vì theo văn hóa lâu đời được duy trì từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình họ.
Trầm sống ở những cánh rừng già vùng nhiệt đới, theo truyền thuyết của các thợ rừng ngày xưa “Lên non đẽo dó tìm trầm, con chim kêu cũng sợ, con cá vẫy vùng cũng thất kinh”. Cho nên người đi tìm trầm phải “ngậm ngải”. “Ngậm ngải tìm trầm” là câu nói của người xưa để nói tới sự khắc nghiệt, gian lao của người đi tìm trầm trong những cánh rừng nguyên sinh. trầm hương nghĩa là hương trời bay theo gió đáp vào chỗ bị thương trên cây dó bầu, qua năm tháng, được hun đúc bởi nắng gió và các điều kiện thổ nhưỡng đặc biệt, trầm trở thành một phẩm vật quý. Trên thế giới chỉ có một số quốc gia có trầm đó là: Việt Nam, Lào, Campuchia, Malaysia, Indonesia và Srilanka… nhưng trong đó có một mùi trầm vượt lên trên tất cả, mùi thơm tao nhã chính là trầm hương từ Việt Nam. “Trong đau thương dó biến thành trầm” câu thơ nói về sự hình thành của trầm hương – một sản vật quý giá của đất trời khiến chúng ta suy nghĩ về lẽ sinh tồn, về sự vươn lên, mang khát vọng, tạo ra giá trị cho không chỉ riêng mình. Câu thơ này khiến ta suy tư về lẽ sinh tồn của đời người. Trầm đã hình thành đúng như thế. Khi nào thân cây dó bị một vết thương (do va đập, do bị côn trùng đục, bị bom đạn…), xung quanh vết thương đó lâu ngày biến thành trầm. Vì hiểu được “nguyên lý” này nên ngày nay người ta có thể làm trầm “nhân tạo”, tức là trồng cây dó rồi tạo ra vết thương, cấy hóa chất vào để gây tác động cho ra trầm.
Nhưng khoan hãy bàn đến cái nhất đó, cũng khoan bàn đến những gian lao, vất vả mà người đi tìm trầm phải trải qua, bởi trong nghề trầm người ta lại nói: “trầm đi tìm người chứ không phải người đi tìm trầm”. Điều này có nghĩa là, trầm chỉ dành cho người thực sự hiểu giá trị của nó. Trong các câu ca dao xưa thường nói đến “áo gấm xông hương” chính là những chiếc áo xông hương trầm của những người làm quan hoặc tao nhân mặc khách. Nghệ thuật thưởng trầm đã gắn bó với cha ông ta từ thủơ xa xưa đó và bây giờ chúng tôi muốn lan tỏa nghệ thuật thưởng trầm mà cha ông đã để lại.
Nhiều gia đình đốt trầm trước khi ăn, dâng lên người lớn nhất trong bàn rồi cùng cầu nguyện, tri ân thánh thần đã ban cho họ một bữa ăn. Người ta cũng thưởng trầm trước khi ngủ, để có giấc ngủ ngon hay thưởng trầm trong những thời khắc thiêng liêng của cuộc đời. Tất cả cùng hoà chung trong bầu không khí ấy, làn khói thơm của trầm sẽ làm hành trang đưa mọi người đến với may mắn, thành công và hạnh phúc.
Do vậy, thưởng trầm nhất định phải có không gian, có cả tâm thế, chứ không phải là chuyện đốt lên và ngửi. Bởi mùi trầm làm cho con người thư thái đầu óc, thả lỏng cơ thể, lĩnh hội tâm thức chung sống hòa hợp giữa con người với con người, giữa con người với thế giới tự nhiên, tạo lòng tin tươi sáng vào cuộc đời. Mùi thơm ấy là dinh dưỡng ở dạng khí vào châu lưu khắp cơ thể, nuôi dưỡng cho cơ thể sống, tạo sức lực cho cơ thể hoạt động.
Cũng bởi mang đến rất nhiều những ý nghĩa và những điều tốt đẹp về đời sống tâm linh thế nên hiện nay trầm hương được sản xuất thành nhiều sản phẩm phục vụ đời sống con người. Từ những chiếc vòng đeo tay trầm hương, chuỗi hạt trầm hương, nhang trầm, trầm cảnh, trầm hút thuốc… đều nhận được sự quan tâm, yêu thích của mọi người. Sử dụng những sản phẩm được làm từ trầm hương sẽ là sự kết tinh từ những tinh túy từ đó mang đến nhiều may mắn, hạnh phúc đồng thời giúp ổn định về sức khỏe cho con người. Khi sử dụng trầm, nghe hương trầm thoang thoảng bất giác mỗi người như cảm thấy cuộc sống này vô cùng tươi đẹp và ý nghĩa, mỗi người trở về đúng với bản chất lương thiện như chính ban đầu vốn có của mình.
Hàng năm, nhang và trầm hương tiêu thụ đều nhưng thời điểm cận kề Tết cổ truyền luôn là thời gian tất bật nhất. Nhưng năm nay, do bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh nên số lượng tiêu thụ nhang giảm gần một nửa. Một số xưởng chỉ nhận được nhiều đơn vào những ngày cận Tết. Tuy nhiên, không vì thế mà lơ là câu chuyện cảnh giác và phòng hoả. Năm 2017, tại cơ sở sản xuất hương trầm V.H đóng trên đường Thanh Hải, phường Thủy Xuân, cạnh Nhà máy nước Quảng Tế, thành phố Huế ngọn lửa bất ngờ bùng phát, sau đó nhanh chóng lan rộng ra cả khu nhà xưởng. Ngay khi được tin báo, lực lượng chữa cháy tỉnh Thừa Thiên – Huế đã điều 3 xe chuyên dụng cùng hàng chục cán bộ, chiến sỹ đến khống chế ngọn lửa. Vụ cháy đã làm 02 công nhân bị bỏng nặng ở vùng mặt phải chuyển bệnh viện cấp cứu. Tiếp đó, ngày 18/7/2020, một đám cháy lớn tại khu vực sản xuất nhang trầm hương của Chùa Thanh Tâm. Ngay lập tức, người dân địa phương đã dùng các dụng cụ chữa cháy tại chỗ để dập tắt ngọn lửa. Tuy nhiên, do nơi xuất phát đám cháy là những vật liệu dễ cháy nên chỉ ít phút sau, ngọn lửa nhanh chóng bùng phát lớn hơn nên đã cấp báo cơ quan chức năng. Nhận được tin báo, Phòng Cảnh sát PCCC&CNCH – Công an tỉnh Bình Phước đã điều động 5 xe chữa cháy cùng 50 cán bộ, chiến sỹ nhanh chóng có mặt tại hiện trường, triển khai các biện phát dập tắt đám cháy. Sau hơn 2 tiếng căng mình dập lửa, đám cháy đã được dập tắt hoàn toàn, nhưng hỏa hoạn đã thiêu rụi gần một nửa 300m2 nhà kho, sản xuất nhang trầm hương. Sau hàng loạt những vụ hoả hoạn, những cơ sở sản xuất trầm hương cũng bắt đầu quan tâm đến công tác bảo đảm an toàn PCCC, đặc biệt là những ngày giáp Tết, khi thị trường cần lượng lớn trầm hương để phục vụ nhu cầu của người dân trong dịp Tết Nguyên đán. Vì sản xuất trầm hương tiềm ẩn nguy cơ cháy lớn nên các cơ sở kinh doanh cần quan tâm đến công tác PCCC cũng như trang bị một số phương tiện PCCC tại chỗ để có thể khắc phục ngay khi sự cố xảy ra, hạn chế tối đa thiệt hại. Bên cạnh đó, việc thường xuyên nhắc nhở các công nhân trong quá trình tham gia sản xuất tại cơ sở phải có ý thức bảo đảm an toàn PCCC, tham gia tập huấn về PCCC và chủ động bố trí các kho nguyên liệu, kho thành phẩm ở nhiều vị trí, xây dựng những đường cách ly để đảm bảo chống cháy lan. Hiện nay, khi kiểm tra các cơ sở sản xuất, kinh doanh hương trầm vừa qua, công tác PCCC còn nhiều thiếu sót, tồn tại trong việc trang bị phương tiện PCCC tại chỗ cũng như bố trí sắp xếp hàng hóa lấn chiếm các đường, lối thoát nạn…, việc bảo đảm an toàn cháy, nổ cho mặt hàng này cũng đang là nỗi niềm trăn trở của những người làm công tác đảm bảo an toàn PCCC. Chỉ khi các cơ sở kinh doanh và sản xuất nhận thức được tầm quan trọng của công tác PCCC mới có thể bảo vệ chính tài sản và tính mạng của mình cũng như gìn giữ nghề truyền thống của cha ông.
Ngày Xuân, thắp nén tâm hương, ngẫm đôi câu Kiều giữa làn khói thơm của trầm, hai trong những hiện thân cao quý nhất của văn hoá Việt Nam để thấy những tinh hoa của đất nước vẫn luôn trường tồn qua thăng trầm của lịch sử. Giống như trầm hương kết nối trí tuệ, trái tim và nguyện ước tốt lành của nhiều thế hệ, nhiều nền văn hoá bất chấp những khác biệt về địa lý, màu da, sắc tộc. Dù ở thời đại nào, trầm hương cũng hiện diện ở những chốn trang nghiêm, nhắc mỗi con người biết tu thân, biết răn mình, và hướng thiện.■
Thùy Dương